Het komt er uiteindelijk op neer dat het als ondernemer niet alleen van belang is te handelen in overeenstemming met contracten, maar ook in lijn met ethische normen. De redelijkheid en billijkheid vult gaten op in een contract en voorkomt onaanvaardbare uitkomsten. In dit blog vertel ik je meer over de redelijkheid en billijkheid en over hoe die worden geïnterpreteerd binnen het recht.
De maatstaven van de redelijkheid en billijkheid
Van partijen kan niet worden verwacht dat zij alle mogelijke omstandigheden in een overeenkomst opnemen. Om deze reden heeft de wetgever een vangnet gecreëerd, namelijk ‘naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar’. Als laatste redmiddel kunnen partijen in een geschil dus een beroep doen op de redelijkheid en billijkheid.
De redelijkheid en billijkheid kan twee vormen aannemen:
- De aanvullende werking.
- De beperkende werking.
-
De aanvullende werking
Dit houdt in dat de redelijkheid en billijkheid de gemaakte afspraken tussen partijen kan aanvullen. De redelijkheid en billijkheid kan zorgen voor een uitbreiding van de aansprakelijkheid van een van de partijen of het kan een bepaalde verplichting creëren. Denk hierbij aan een zorgplicht, mededelingsplicht of een verplichting om iets te doen of te laten.
-
De beperkende werking
Dit wordt ook wel de derogerende werking van de redelijkheid en billijkheid genoemd. Het is niet mogelijk om altijd strikte naleving van alle in de overeenkomst overeengekomen bepalingen te verlangen. De redelijkheid en billijkheid kunnen een bepaling aanpassen of een deel van de overeenkomst aan de kant zetten. In dat geval kan van een partij niet worden verwacht dat deze zijn verplichtingen nakomt. Bijvoorbeeld bij een wijziging door onvoorziene omstandigheden.
Of een gemaakte afspraak naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is, zal met inachtneming van alle omstandigheden van het geval moeten worden beoordeeld. Het is bijvoorbeeld afhankelijk van:
- de aard en inhoud van de overeenkomst;
- de belangen van partijen;
- belangen van eventuele derden;
- de onderlinge verhoudingen tussen partijen.
Afspraak is afspraak
Het gezegde ‘afspraak is afspraak’ gaat dus niet altijd op en dit kan tot enige onzekerheid leiden.
Risico’s
Wanneer een beroep op nietigheid niet rechtvaardig is, kan het alsnog zo zijn dat de desbetreffende afspraak naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid wel onaanvaardbaar is.
Denk bijvoorbeeld aan het beperken van je aansprakelijkheid. Aan de ene kant wil je potentiële aansprakelijkheid zoveel mogelijk uitsluiten in het contract. Aan de andere kant is er een kans, indien de aansprakelijkheid teveel wordt beperkt, dat het beding naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar wordt geacht. Een gevolg kan zijn dat er helemaal geen beroep meer mogelijk is op het beding en je aansprakelijkheid niet is beperkt.
Gelukkig hoef je als ondernemer niet bang te zijn dat je afspraken gemakkelijk van tafel worden geveegd. Het uitgangspunt is en blijft dat afspraken moeten worden nagekomen door de partijen. Bovendien betreft ‘onaanvaardbaar’ een hoge toets en moet goed gemotiveerd worden waarom een afspraak onaanvaardbaar is.
Positieve kant
De maatstaven van redelijkheid en billijkheid hebben tot doel om eerlijke contracten te waarborgen. Ook de redelijkheid en billijkheid biedt jou als ondernemer voordelen. Het kan bescherming bieden tegen situaties waarin niet is voorzien en wanneer contracten onredelijk worden of tot onvoorziene gevolgen kunnen leiden.
Jurisprudentie
Uitwerkingen van de redelijkheid en billijkheid in de praktijk.
- Rotterdam 13 oktober 2022, ECLI:NL:RBROT:2022:8502.
Recentelijke voorbeelden van gewijzigde omstandigheden zijn de coronacrisis, de oorlog in Oekraïne en de explosief gestegen gasprijzen. De rechter heeft geoordeeld dat met deze omstandigheden niet verwacht kan worden dat een partij, zonder wijziging van de overeenkomst, zijn verplichtingen nakomt.
- HR 29 december 2021, ECLI:NL:HR:2021:153.
De verhuur mag zich op een beding beroep waarin aansprakelijkheid is uitgesloten ook al betekent dit dat de huurder niet meer in het pand kan wonen. In deze uitspraak benadrukte de Hoge Raad dat een beding ‘onaanvaardbaar’ moet zijn. Er moet terughoudend worden omgegaan met de beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid.
- Noord-Nederland 4 augustus 2015, ECLI:NL:RBNNE:2015:3716.
Boetebeding legt eenzijdig een boete op aan de huurder voor het niet-nakomen van welke verplichting uit hoofde van de huurovereenkomst dan ook. De boete is verschuldigd bovenop een contractuele rente over de verschuldigde hoofdsom. Dit is naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar en daarom is er geen beroep mogelijk op het boetebeding.
- Rotterdam 4 mei 2022, ECLI:NL:RBROT:2022:4979.
Tijdens laswerkzaamheden uitgevoerd door de opdrachtnemer is brand ontstaan. De aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door brand is uitgesloten in de overeenkomst. De opdrachtnemer had geen enkele inspanning gedaan om schade te voorkomen en heeft geen veiligheidsvoorzieningen getroffen. De rechter oordeelde dat een beroep op uitsluiting van aansprakelijkheid onaanvaardbaar is.
Afsluitend nog wat tips
- Sluit evenwichtige contracten, Zorg dat in het contract geen bedingen staan die onaanvaardbaar of oneerlijk zijn voor een van de partijen.
- Evalueer zakelijke praktijken en contracten. Omstandigheden kunnen veranderen en het is verstandig hier op in te spelen. Ga bij jezelf na of het contract nog steeds redelijk is onder de vernieuwde omstandigheden.
- Vermijd het misbruiken van juridische mazen om ten koste van andere voordeel te behalen.
Zet zelf eens de bril van de redelijkheid en billijkheid op en stel jezelf de vraag: ‘Is dit redelijk?’. Dit kan niet alleen wettelijke problemen voorkomen, maar ook de reputatie, vertrouwen en succes op lange termijn bevorderen.
Ik wens je succesvolle zaken en contracten toe! En twijfel je over een bepaling in een contract? Stel je vraag aan ons!
